Drie Koningen, Openbaring des Heren, Epifanie

Driekoningen heet in de liturgie Openbaring des Heren of Epifanie. Ze zijn patroonheiligen van pelgrims, weggebruikers, reizigers en de reizende kooplieden en aan te roepen tegen tegen onweer en epilepsie.

Met de Openbaring des Heren, gevierd op 6 januari (of op de zondag erna, wanneer het door de week valt), wordt niet alleen herdacht dat Jezus, de Heer, aanbeden werd door de wijzen uit het Oosten, maar ook de doop in de Jordaan, waarbij Jezus Gods geliefde Zoon genoemd werd (Marcus 1:11) en dat hij water in wijn veranderde bij de Bruiloft van Kana (Joh. 2). Immers, dat zijn alle openbaringen van God in Jezus.

Epifanie

Epifanie bestaat al langer (sinds de tweede of derde eeuw) dan het feest van Kerstmis, dat pas sinds de vierde eeuw gevierd wordt. Epifanie wordt in de oosters orthodoxe kerk Theofanie genoemd, Gods verschijning, de Openbaring des Heren. Zoals Jezus werd geopenbaard aan de Drie Wijzen en daarmee aan de gehele wereld, zo werd Jezus als Zoon van God, Gods Welbeminde Zoon, geopenbaard toen hij werd gedoopt in de Jordaan.

Drie wijzen

Driekoningen, dat wel altijd op 6 januari gevierd wordt (of op de eerste zondag van het nieuwe jaar), verwijst naar het Bijbelverhaal uit Mattheüs 2, waar over (een ongenoemd aantal) wijzen of magiërs wordt gesproken die de pasgeboren koning (Jezus) eer betonen toen zij door een ster naar de stal werden geleid.

Symboliek

In de Middeleeuwen zijn de wijzen drie koningen geworden, die de toen bekende werelddelen vertegenwoordigen (Europa, het Oosten en Ethiopië/Afrika – de eerste niet-Joden aan wie Christus zich heeft geopenbaard) en de levensfasen van de mens (van 20, 40 en 60 jaar: afgebeeld als staande, buigende en knielende mens), zodat de wijzen symbool staan voor de hele wereld en alle generaties, het hele leven van de mens, voor wie Jezus gekomen is.

Psalm 72

Vaak wordt ook verwezen naar psalm 72, 9-11 waarin Salomo een loflied op de nieuwe koning zingt, voor wie door woestijnbewoners en koningen gebogen wordt en aan wie geschenken worden gebracht; deze psalm wordt dan ook veel gezongen in de Advent en Kersttijd, omdat hierin Jezus gemakkelijk kan worden herkend als de Messias.

Huiszegen

De drie koningen worden in het volksgebruik Caspar, Balthasar en Melchior genoemd. Hun initialen CBM verwijzen naar de zegenspreuk/huiszegen die over het huis wordt afgesmeekt over het nieuwe jaar, in het Latijn: ‘Christus Benedicat Mansionem’ (moge Christus dit huis zegenen); met gewijd krijt schrijft men de eerste letters van deze drie woorden boven de deur: de C, de B en de M en aan weerskanten het jaartal.

De letters CBM verwijzen tevens naar Jezus’ openbaring door de bruiloft van Kana (Cana), de aanbidding van de Wijzen (Magi) en de Doop van de Heer (Baptisma).

Overigens worden de Drie Koningen in het Grieks Apellios, Amerios en Damascos genoemd; in de Syrische kerk Larvandad, Gushnasap en Hormisdas, en in het Hebreeuws Galgalat, Malgalat en Sarathin.

Geschenken

De geschenken goud, wierook en mirre verwijzen naar het koningschap van Jezus (goud), zijn goddelijke natuur (wierook) en zijn menselijke natuur c.q. zijn sterfelijkheid (mirre; een welriekende olie waarmee doden worden gebalsemd) en daarmee naar zijn lijden en sterven. Dit geschenk verwijst dus al naar Goede Vrijdag en Pasen.

Relieken

De relieken van de Drie Koningen zouden volgens de overlevering zijn gevonden door H. Helena (feest 18 augustus), de moeder van keizer Constantijn de Grote. Keizer Frederik I heeft ze in 1164 laten verplaatsen van Milaan naar Keulen, waar ze in een speciaal vervaardigd verguld koperen reliekschrijn werden bijgezet, de grootste ter wereld. Wegens deze relieken werd de Dom van Keulen gebouwd (met de bouw werd begonnen in 1248), waar de reliekschrijn tot op heden is te bewonderen. Milaan kreeg begin 20^e eeuw enkele relieken terug, die bewaard worden in de Sant’Eustorgiobasiliek.

Gebruiken

Kinderen vieren Driekoningen door zingend langs de deuren te gaan, en wie de meegebakken boon in het brood vindt, mag koning zijn en bepalen wat er gedaan en gegeten wordt. Met name in België, Duitsland en Oostenrijk bestaat nog de traditie van het Sterzingen, waarbij kinderen verkleed langs de deuren gaan, liedjes zingen en geld ophalen voor een goed doel, in België meestal voor Missio.

De vierde wijze

Er bestaat ook een oude legende, de Vierde Wijze, die vertelt over Artaban, die te laat was om met de drie wijzen mee te reizen. Desondanks reisde hij ook de ster achterna, overwon vele moeilijkheden, gaf zijn drie geschenken weg aan mensen in nood en ontmoette tenslotte de Koning toen Hij stierf aan het kruis.

De Three Kings Islands bij Nieuw-Zeeland werden op 6 januari 1643 door de ontdekkingsreiziger Abel Tasman ontdekt en zijn daarom naar de Drie Koningen genoemd.