06 december

H. Nicolaas van Myra (ca. 260/270-335/337), bisschop en wonderdoener.

Nicolaas werd rond 270 nC geboren in een rijk en christelijk koopmansgezin in de stad Patara (in het oostelijk gedeelte van het toenmalige Romeinse Rijk, het huidige Turkije). Het leven van Nicolaas staat bol van wonderen.

Zijn feestdag staat officieel op 6 december, maar aan de vooravond daarvan (of het weekend daar voorafgaand) wordt meestal al pakjesavond gevierd.

Als pasgeboren baby’tje ging hij na twee uur rechtop staan in zijn badje om God te danken voor zijn leven en vastte op woensdag en vrijdag door dan de moederborst te weigeren. Al jong verloor hij zijn ouders en erfde hun vermogen. Hij besteedde al zijn geld aan de armen en behoeftigen, werd op zijn 19e al priester gewijd en spoedig daarna tot bisschop van Myra.

Hij redde drie meisjes van de prostitutie door tot drie maal toe goud door het venster van de vader te gooien als bruidsschat; vandaar dat hij vaak wordt afgebeeld met drie geldbuidels (ook symbool voor de Drie-eenheid).

Andere wonderen en gebeurtenissen verhalen over hoe hij drie studenten (soms kinderen) tot leven wekte die vermoord waren door een herbergier; hoe hij een kind behoedde voor een te heet bad; hoe hij zeelieden op zee redde uit een storm; hoe hij drie onschuldig veroordeelden redde van de dood; hoe hij in een droom verscheen aan keizer Constantijn en zo drie generaals redde van de dood (de zgn. Stratelatenlegende); hoe hij een ontvoerd kind terugbracht bij zijn ouders en hoe hij Myra behoedde voor een hongersnood door graan te vermenigvuldigen.

Deze wonderverhalen willen vooral bevestigen hoe bijzonder iemand is geweest en vaak verwijzen die verhalen naar de Bijbel of het leven van Christus, om het belang van de heilige te onderstrepen. Het zijn dus geen sprookjes, maar geloofsverhalen. Het opwekken uit de dood is een typisch christelijk voorbeeld van de belofte van God dat de dood niet het laatste woord heeft.

Nicolaas werd door deze verhalen patroonheilige van zeelieden, reizigers, ongehuwde meisjes, prostituees, kinderen en studenten, rechters, advocaten, onschuldig veroordeelden en bakkers.

Nicolaas zou volgens de legende ook aanwezig zijn geweest bij het Concilie van Nicea in 325, waarin het arianisme werd bestreden (waarin Jezus niet gelijkgesteld wordt aan God) en de geloofsbelijdenis werd vastgesteld. Nicolaas stond voor een zuiver geloof en had al de tempel van de godin Artemis (Diana) verwoest.

Op dit concilie zou Nicolaas een klap hebben uitgedeeld aan een bisschop, naar sommige verhalen de H. Spiridon, omdat zij van mening verschilden. Naar later bleek is dit verhaal verzonnen en is Nicolaas nooit op dit Concilie aanwezig geweest.

Daarmee kwam hij zelf in de gevangenis (volgens sommige verhalen onder de christenvervolgingen onder keizer Diocletianus) en werd zo beschermheilige van gevangenen en dieven die tot inkeer komen. Dit verhaal illustreert ook weer de menselijke kant van Nicolaas.

Nicolaas werd al sinds de zesde eeuw als heilige vereerd en was de meest vereerde heilige in de ongedeelde kerk. Maar ook na het Grote Schisma van 1054 bleef hij populair, vooral toen zijn relieken dertig jaar later in Bari terecht kwamen; die werden op 9 mei 1087 naar Bari gebracht (waarschijnlijk geroofd door kooplieden) om ze tegen de oprukkende islam (door Ottomanen of Seltsjoeken) te beschermen. In Bari werd vervolgens speciaal voor Nicolaas (San Nicola) de Sint Nicolaasbasiliek gebouwd. Het translatiefeest van de relieken van Nicolaas wordt jaarlijks nog uitgebreid herdacht met een driedaags feest van 7-9 mei in Bari. Overigens claimden archeologen onlangs (okt. 2017) dat Nicolaas’ resten wellicht nog steeds in Myra zijn te vinden.

Zijn verering kwam al in de tiende eeuw op gang in Europa, vooral door toedoen van de Byzantijnse keizerin Theophanu, die na haar huwelijk met keizer Otto II in de Valkhof in Nijmegen een St. Nicolaaskapel liet bouwen. Zo bracht zij de verering van Nicolaas in de aristocratische kringen. Bari maakte ten tijde van de reliekenroof deel uit van het Normandische rijk en zijn verering kwam zo in Frankrijk in de kloosterscholen terecht, waar hij in mirakelspelen de studenten tot een vroom leven maande. De zeelieden die hem vereerden brachten Nicolaas naar de havensteden. Ook de missionarissen, die relieken meebrachten, en kruisvaarders maakten Nicolaas tot een bekende en geliefde heilige.

Amsterdam was een havenstad en kende al een Nicolaaskerk (de huidige Oude Kerk) sinds de 13e eeuw. Door kermissen (kerkmissen; markten die verbonden waren aan een feestdag van een heilige die eerst in de kerk gevierd werd) en de daaraan verbonden St. Nicolaasmarkten werd Nicolaas enorm populair in de Middeleeuwen. Op 6 december werd een kinderbisschop gekozen die om geld mocht bedelen en Sinterklaas werd bekend als de goedheiligman, wat een verbastering is van goed-huwelijk-man.

Nicolaas werd zo een huwelijksmakelaar; jongens en meisjes gaven elkaar een vrijerspop (een pop van speculaas met de beeltenis van Sinterklaas) als ze elkaar leuk vonden. De Beeldenstorm en de Reformatie hebben Sinterklaas niet uit kunnen bannen, want hij was toen al te zeer verankerd in de Nederlandse cultuur. Hij mocht niet openlijk als katholieke bisschop vereerd worden, maar de Sinterklaasfeesten bleven binnenkamers gevierd worden; Jan Steen heeft daar een prachtig en beroemd schilderij van gemaakt. Van dit schilderij betaat ook een protestantse versie, waarbij het meisje een koek vasthoudt ipv een pop van Johannes de Doper.

Sinds 1850 werd Sinterklaas door Jan Schenkman geïntroduceerd als komend uit Spanje met een stoomboot, werd hij meer geportretteerd als opvoeder en kreeg hij een zwarte knecht, die pas sinds begin 20e eeuw Zwarte Piet wordt genoemd.

Overigens zijn veel zgn. kenmerken van het Sinterklaasfeest ontleend aan oude Germaanse riten: ook Wodan hield een staf vast en zat op een wit paard (Sleipnir) en de oude Sunneklaasfeesten op Ameland en de feesten in Duits- en Franstalige gebieden kennen allemaal een knecht met een zak en een roe (Krampus, Ruprecht, Schmutzli, Père Fouettard). De roe is een oud vruchtbaarheidssymbool. Nicolaas de heilige, de goede, heeft in deze verhalen het kwaad (verbeeld door een duivel of mythische figuur, een boeman met een zak of een zwart monster) in zijn macht.

Nicolaas wordt juist in de adventperiode gevierd als een verwijzing naar Jezus, als het hart van Kerstmis; zijn wonderen verwijzen naar een God die naar ons omziet, naar de gewone mens in nood. Ook wij moeten aandacht hebben voor de mens in nood, omzien naar de armen en behoeftigen, de hongerigen en de daklozen, onvoorwaardelijk geven en onze familie in ere houden. Nicolaas is dan ook na Jezus en Maria de meest vereerde heilige binnen de Oosters-Orthodoxe en Oriëntaals-Orthodoxe Kerk. Daar wordt hij vereerd als wonderdoener en er zijn talloze iconen van hem geschilderd die alle huiskamers sieren.

Nicolaas is patroon van Griekenland en Rusland en er zijn ontelbare plaatsen en kerken naar hem genoemd, ook in Europa (en Nederland) dus.

In Amsterdam, waar hij patroonheilige van is, is op zondag 5 december 2021 een reliek bijgezet door mgr. Hendriks, waarmee zijn verering een extra impuls krijgt. Dit wordt gevolgd door een Nicolaasjaar met wandelingen, lezingen en concerten, met nadruk op Nicolaas’ barmhartigheid. Op dezelfde dag werd in Lith (N.Br.) een Nicolaasbeeld ingezegend door mgr. De Korte wegens de nieuwe Heilige Nicolaasparochie.

Zijn verering is door Nederlandse en Duitse immigranten in de 17e eeuw meegenomen naar New York, waar hij uitgroeide tot Santa Claus, de Kerstman.

Bronnen en meer informatie:

https://www.lucepedia.nl/dossieritem/nicolaas-van-myra/nicolaas-van-myra-vierde-eeuw

https://sites.google.com/site/beeldfiguren/nicolaas-van-myra

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/de-geschiedenis-van-sint-nicolaas

http://www.heiligen-3s.nl/heiligen/12/06/12-06-0350-nicolaas.php

http://www.beeldmeditaties.nl/0/2/60/0263.php?YMD=161206 (symboliek de drie meisjes)

http://www.beeldmeditaties.nl/0/0/20/0025.php?YMD=161206 (symboliek de drie studenten)

https://www.kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/n/nicolaas-van-myra

https://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolaas_van_Myra

https://www.kb.nl/themas/kinderboeken-en-strips/klassieke-kinderboeken/sinterklaas

http://www.meertens.knaw.nl/meertensnet/wdb.php?url=/feesten/sinterklaas.html

http://www.odigia.nl/nikolaasdec2008.html#rusland

http://kloosterhemelum.nl/nl/klooster/het-leven-van-de-h-nicolaas

http://sintenpietengilde.nl/

Hoofdstuk uit het boek De macht van de traditie, het keizerschap van Augustus en Constantijn (over het visioen van Constantijn waarin Nicolaas hem waarschuwt de drie generaals niet te onthoofden)

Het boek St. Nikolaas en zijn knecht door Jan Schenkman: http://www.dbnl.org/tekst/sche039stni01_01/

Nieuws mei 2017: Russen vereren relieken Sint-Nicolaas in Moskou

Nieuws oktober 2017: Graf van Sinterklaas mogelijk gevonden in Turkije

Nieuws november 2021: Reliek Heilige Nicolaas krijgt plek in Amsterdam

Nieuws december 2021: Reliek van Sint-Nicolaas naar Amsterdamse Nicolaaskerk en Stuk bot van Sint-Nicolaas bijgezet in basiliek (met video!)

Nieuws december 2021: Bisschop De Korte gaat voor in viering die het begin van de Nicolaasparochie in Lith inluidt

 

Lees ook: Geschiedenis van het Zwarte Pieten-debat: Eerste conflict in Wanroij in 1963 en De intocht van Sinterklaas: Met al in 1935 witte Pieten!

 

Engelstalig:

http://www.stnicholascenter.org/pages/who-is-st-nicholas/

http://www.stnicholascenter.org/pages/how-to-celebrate/

http://www.livius.org/articles/person/nicholas-of-myra/

https://www.franciscanmedia.org/saint-nicholas/ (met audio)

http://catholicsaints.info/the-golden-legend-the-life-of-saint-nicholas/

http://www.catholicireland.net/saintoftheday/the-real-santa-claus-st-nicholas/

http://www.loyolapress.com/our-catholic-faith/saints/saints-stories-for-all-ages/saint-nicholas

http://sourcebooks.fordham.edu/halsall/basis/nicholas-bari.asp

 

Achtergronden:

https://lucepedia.nl/dossieritem/verzameldossier/nicolaas-van-myra-slaat-arius

De catechismus van Sint-Nicolaas door Godfried Bomans

http://www.geschiedenisbeleven.nl/een-verboden-feest-vastgelegd-door-jan-steen/

https://isgeschiedenis.nl/nieuws/het-paard-van-sinterklaas-van-sleipnir-naar-amerigo

https://www.sinterklaasmijnhobby.nl/sint-in-de-kunst/jan-steen-1

http://sintenpietengilde.nl/zwarte-klaas-is-zwarte-piet-2/

https://www.kb.nl/blogs/kinderboeken-en-strips/sinterklaas

https://www.kb.nl/themas/kinderboeken-en-strips/klassieke-kinderboeken/sinterklaas

https://www.kb.nl/blogs/kinderboeken-en-strips/oh-kom-er-eens-kijken

https://www.nrc.nl/nieuws/2010/11/20/waarom-woont-sint-in-spanje-11972253-a678419

http://www.geschiedenisbeleven.nl/waarom-chocoladeletters/

https://nl.wikipedia.org/wiki/Arianisme

https://nl.wikipedia.org/wiki/Eerste_Concilie_van_Nicea

https://nl.wikipedia.org/wiki/Theophanu

http://www.valkhof.nl/geschiedenis (991)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Nicolaaskapel Nijmegen

https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Nicolaasbasiliek_(Bari)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Bari_(stad)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Mirakelspel

https://nl.wikipedia.org/wiki/Oude_Kerk_(Amsterdam)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Knecht_Ruprecht

https://nl.wikipedia.org/wiki/Krampus

http://www.volkskrant.nl/archief/het-sintgeheim-van-ameland-met-knuppels-jagen-op-vrouwen~a3062414/ Sunneklaas

https://onzetaal.nl/taaladvies/sinterklaas-kapoentje

http://www.basilicasannicola.it/