20 augustus - Kenteringen Heiligen Vandaag

H. Bernardus van Clairvaux ( 1090-1153), kerkleraar, mysticus en tweede stichter van de Cisterciënzersorde.

Bernardus is heel belangrijk geweest voor de versobering van het kloosterleven, dat in de vroege Middeleeuwen ten prooi was gevallen aan de belangen van de adel. De Adelskerk, zoals dat heette, bestond uit het pragmatisch denken van de adel, die jongere zonen het klooster in lieten gaan, waar ze veel invloed hadden op de politiek, zowel de kerkelijke als de wereldse. Kloosters werden zo grootgrondbezitters en beheerden veel rijkdom; armoede en soberheid waren ver te zoeken.

Binnen Bernardus’ kloosters ging alles wat kan afleiden om tot de ervaring van Gods licht, zoals uiterlijke rijkdom, kunst en beelden, de deur uit en alle aandacht richtte zich op bidden en herbronning op voorspraak van Maria.

De orde van de cisterciënzers was feitelijk opgericht door Robert van Molesme ofwel Robertus van Cîteaux (feest 29 april, overleden in 1110), die zowel de benedictijnse levenswijze als de kloosterinrichting strenger en soberder maakte.

Toen Bernardus in 1112 intrad (met een schare familieleden), verfijnde hij de kloosterregel en stichtte met twaalf gezellen zijn eerste vier kloosters (ook wel ‘dochters van Bernardus’ genoemd), waaronder Clairvaux, waar hij abt van werd. Hij reisde vervolgens door Europa en stichtte vele nieuwe kloosters, die hij alle toewijdde aan Maria. Zo werd de cisterciënzerorde onder zijn leiding een groot succes en daarom wordt Bernardus wel de ‘tweede stichter’ genoemd.

Bernardus stond bekend om zijn wijsheid en had veel gezag: hij was een fel prediker, die ketters bestreed, opriep het Heilige Land te beschermen met een Tweede Kruistocht, die tegenstanders van de paus terecht wees en overtuigde van hun ongelijk. Zo kon paus Innocentius II weer naar Rome terug en werd tegenpaus Anacletus II verdreven (hoewel niet voor lang).

Hij was daarnaast ook een groot mysticus en had een diepe verering voor Maria, waar hij blijk van gaf in zijn commentaren op het Hooglied, die de basis vormden voor de Marialyriek. Zijn preken over het Hooglied vonden hun oorsprong in het afwijzen van het huwelijk door de Katharen, waar Bernardus het dus niet mee eens was.

In een visioen zou hij moedermelk van Maria zelf hebben ontvangen. Hij heeft met zijn geschriften bijgedragen aan een grote Mariadevotie, waarbij Maria symbool van de kerk werd. Hij schreef: “Over Maria nooit genoeg”. Ook een in de kunst bekend afgebeeld visioen is dat waarin hij omhelsd wordt door Christus.

Door de kruistochten en kennis van het Heilige Land kwam het lijden en het menszijn van Jezus centraler te staan. Dit werd onderwerp van vele preken van Bernardus. Hij heeft zich overigens uitgebreid verontschuldigd voor de Tweede Kruistocht, die mislukte – hoewel meer door ongedisciplineerde kruisvaarders en falend strategisch inzicht. Ook kwam door de Tweede Kruistocht een golf van antisemitisme op gang door toedoen van de monnik Rudolphe, die echter door Bernardus fel werd bestreden.

Bernardus was geestelijk leidsman van o.a. Hildegard von Bingen, die hem haar visioenen voorlegde en met wie zij veel correspondeerde. Hij liet vele brieven, preken en traktaten na.

Bernardus werd in 1174 al heilig verklaard en in 1830 uitgeroepen tot kerkleraar. Hij heeft de eretitel Honingvloeiende Leraar.

Na de Franse Revolutie, waarbij de abdij van Clairvaux werd vernietigd, werden zijn relieken overgebracht naar de kathedraal van Troyes.

In Ulicoten bij Baarle-Nassau wordt Bernardus al sinds de Middeleeuwen vereerd. Hij wordt daar aangeroepen tegen jicht en ziekten van het vee. In een parkje staat de Bernarduskapel, van waaruit elk jaar een pelgrimstocht gehouden wordt.

In april 2022 hebben Vlaamse leerlingen van het Bernarduscollege in Oudenaarde een stripverhaal gemaakt over hun Bernardus, die hun patroonheilige is.

Bronnen en meer informatie:

https://www.kro-ncrv.nl/katholiek/encyclopedie/b/bernardus-van-clairvaux

https://www.lucepedia.nl/dossieritem/bernardus-van-clairvaux/bernardus-van-clairvaux-1090-1153

http://www.heiligen-3s.nl/heiligen/08/20/08-20-1153-bernardus.php

https://nl.wikipedia.org/wiki/Bernardus_van_Clairvaux

http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/775 (over de verering van Bernardus in Ulicoten)

http://static.digischool.nl/ckv2/kerk/chartres/ideeen.htm

https://dionysiusparochie.nl/news/ter-voorbereiding-van-de-viering-van-vrijdag-20-08-2021/

https://rkdocumenten.nl/toondocument/3222-h-bernardus-van-clairvaux-nl/?systeemnum=3222-2 (catechese door paus Benedictus XVI)

https://lucepedia.nl/nieuwsbericht/de-relatie-tussen-bernard-en-hildegard

Engelstalig:

http://catholicsaints.info/saint-bernard-of-clairvaux/